Organisaties staan vandaag meer dan ooit voor de uitdaging om niet alleen zakelijke, maar ook morele keuzes te maken. Grote maatschappelijke thema’s zoals klimaatverandering, sociale rechtvaardigheid en geopolitieke spanningen dringen diep door in de bedrijfswereld. Bedrijven opereren niet langer in een waardenvrij vacuüm: hun waarden en standpunten worden nauwlettend gevolgd door klanten, medewerkers, investeerders en overheden.

Auteur: Erwin Van Overloop

Neutraal blijven is geen optie meer. Zelfs niets doen wordt vandaag gezien als een betekenisvol signaal. De manier waarop organisaties omgaan met morele dilemma’s, én vooral hoe ze daarover communiceren, bepaalt steeds vaker hun geloofwaardigheid en interne samenhang.

Tijdens de boekvoorstelling van Jochanan Eynikel (Morele Intuïtie. Bedrijfsethiek met hoofd én hart, 2 april 2025) werd duidelijk hoe groot de rol van interne communicatie hierin is. Zijn inzichten bieden een helder kader om moeilijke keuzes niet alleen te maken, maar ook uit te leggen en te verbinden met de waarden van de organisatie.

In dit artikel lees je:

• Waarom interne communicatie onmisbaar is bij morele dilemma’s.
• Hoe je moeilijke keuzes onderbouwt met het model van de Dilemmacirkel.
• Praktische tips om transparant en verbindend te communiceren met je medewerkers.
  
  
  

Van kernwaarden naar morele weegschaal

Veel organisaties gebruiken hun kernwaarden als kompas in moeilijke tijden. Maar zoals Eynikel scherp opmerkt, volstaat het klassieke kompasmodel niet langer in een snel veranderende wereld. Vandaag functioneren kernwaarden als een weegschaal: bij elk moreel dilemma moeten bedrijven afwegen welke waarde het zwaarst doorweegt.

Waar bedrijven vroeger vertrouwden op procedure-ethiek – gedragscodes en compliance-regels – is er nu nood aan afwegings-ethiek. Dit betekent denken vanuit principes en waarden, rekening houden met context en gevolgen, en ruimte maken voor intuïtie en emotie.

De bedrijfscontext is immers complexer dan ooit: hoge verwachtingen, kritische stakeholders, diversiteit, nieuwe technologieën en geopolitieke spanningen maken ethiek een operationele noodzaak.

Morele intuïtie speelt hierin een essentiële rol. Zoals Jonathan Haidt aantoont, ontstaat moraal niet louter rationeel of via opvoeding. Morele intuïties komen spontaan op en worden pas achteraf rationeel verklaard. Bij ethische dilemma’s is het daarom cruciaal om ook intuïtieve signalen serieus te nemen.

De Dilemmacirkel: houvast bij besluitvorming én communicatie

Om morele dilemma’s doordacht aan te pakken, stelt Eynikel de Dilemmacirkel voor. Dit proces bestaat uit vijf stappen:

1. Herkennen: Sta stil bij moreel ongemak. Waar voel je emotie, weerstand of twijfel?
2. Verkennen: Verzamel feiten. Welke opties zijn er? Welke schade brengt elke keuze met zich mee?
3. Analyseren: Wie is betrokken? Welke waarden en normen spelen mee?
4. Afwegen: Welke optie respecteert de belangrijkste waarden het sterkst? Combineer ratio en intuïtie.
5. Besluiten én communiceren: Licht de beslissing helder en eerlijk toe:

We kiezen voor [optie] omwille van [waarde/norm/gevolg], ondanks [erkende schade], met deze omkadering  [schadebeperking].

Cruciaal tijdens de afweging is het onderscheid tussen hoofdvragen (opties, gevolgen, kosten) en hartsvragen (welke waarden voelen belangrijker, welke schade kunnen we aanvaarden?).

Waarom interne communicatie essentieel is

Bij morele dilemma’s draait het niet alleen om de uitkomst. Ook het proces en de communicatie eromheen zijn essentieel. Medewerkers verwachten authenticiteit en transparantie.

Goede interne communicatie:

• Erkent gevoelens van medewerkers die andere waarden of opties belangrijk vinden.
• Verduidelijkt het waarom achter een beslissing, niet enkel het wat.
• Vermijdt polarisatie door ruimte te geven aan nuance en empathie.
• Versterkt de interne samenhang door te tonen welke waarden écht centraal staan.
  
  
  

Praktische tips voor interne communicatie bij morele dilemma’s

• Benoem het moreel ongemak 
  Erken dat het een moeilijke keuze is. Zo voelen medewerkers zich gehoord.

• Verduidelijk de afgewogen waarden
  Leg uit welke waarden meespeelden en waarom bepaalde prioriteit kregen.

• Wees eerlijk over de onvermijdelijke schade
  Benoem openlijk welke nadelen of verliezen bij de keuze horen.

• Gebruik eenvoudige, menselijke taal
  Vermijd juridisch of managementjargon. Spreek vanuit het hart én het hoofd.

• Creëer ruimte voor dialoog
  Organiseer gespreksmomenten of Q&A’s waarin medewerkers hun zorgen kunnen delen.

• Wees consequent
  Zorg dat de keuze aansluit bij eerdere beslissingen en de gedeelde missie en waarden.
  
  
  

Samengevat: Interne communicatie is geen bijzaak wanneer bedrijven moeilijke morele knopen doorhakken. Het is een fundamenteel instrument om medewerkers mee te nemen in het verhaal en de geloofwaardigheid van de organisatie te versterken.